Bir düşünürün söylediği gibi “yaşam hareket, hareket ise yaşamdır”. Hareket etmemizi mümkün kılan da eklemlerimizdir. Eklemler; kemik, kıkırdak, kas ve destek dokulardan oluşur. Vücudumuzun alt kısımlarında kalça, diz ve ayak bileği gibi büyük eklemler daha fazla ağırlık taşıyarak hareket etme özelliğine sahip iken, el ve kollarımızdaki daha küçük eklemler daha ince hareketleri yapmak üzere dizayn edilmiştir.
Hayatımızın kalitesiyle doğrudan ilişkili olduğu için eklemlerimizin sağlığıyla ilgili doğruları bilmeli ve bu doğruları yapmalıyız. Doğruları yapmanın yolu da eklemlerimizin düşmanlarını tanımak ve onlara karşı tedbir almaktan geçer. İşte kaçınmamız gereken eklem sağlığının altı önemli düşmanı:
1- Obezite: Bir çok sağlık sorununa yol açtığı gibi fazla kilolar mekanik ağırlık oluşturarak eklemler üzerinde hasara yol açar. John Hopkins Artrit Araştırmaları Merkezi'nde yapılan çalışmalara göre her 5 kg fazladan vücut ağırlığı attığımız her adımda dizlerimiz üzerine 15-30 kg ekstra yük anlamına gelmektedir. Fazla kiloların 5 kg'dan kurtulmak eklem kireçlenmesi riskini kadınlarda %50, erkeklerde ise %20 oranında azaltmaktadır. Kilo vermenin eklem sağlığı üzerinedeki olumlu etkilerine ek olarak hem daha iyi görünür hem de daha iyi hissederiz. Ayrıca obez hastalarda eklem hastalıklarının tedavisinde bilinen tedavi yöntemleri çoğu zaman yüz güldürücü değildir. Sorunun kalıcı çözümü daima fazla kiloların verilmesinden geçer.
2- Hatalı egzersiz ve ağır spor yapmak : Hiç birimiz çelikten yapılmadık. Gereksiz yere yapılan ağır sporlar eklemler üzerinde de hasara yol açtığı gibi başka genel sağlık sorunlarına da neden olur. Yaşa, cinsiyete ve genel fiziksel kapasitemize uyumlu olmayan ağır ve yüksek tempolu egzersizler yarar yerine zarar getirir. Araştırmalar kick-boks ve tempolu step egzersizlerinin eklemleri zorladığını göstermiştir. Bazı egzersizler ise eklem sağlığı için çok faydalıdır. Kas gücü ve kitlesini arttıran iyi planlanmış ağırlık çalışmaları eklemlerimize destek sağlar. Yürüyüş ve yüzme gibi aerobik egzersizler ise kan dolaşımını da düzenleyerek kas ve eklemlerimizi güçlendirir. Denge üzerine odaklanmış yoga gibi egzersizler, germe egzersizleri ve pilates eklemlerde oluşacak sertlikler için oldukça faydalıdır. Özetle, egzersiz eklem sağlığı için iki tarafı keskin bıçak gibidir. Dengelisi yarar, aşırısı zarar verir.
3- Hareketsiz yaşam tarzı : Vücudumuz hareket etmek üzere planlanmıştır. İşleyen demir misali hareket eklem sağlığına iyi gelir. Televizyon veya bilgisayar karşısında oturarak geçirilen uzun saatler ve genel hareketsiz yaşam tarzı eklemlerimiz için en az ağır egzersizler veya obezite kadar zararlıdır. Kaslarımız, kemik ve kıkırdak dokumuz güçsüzleşir, eklemlerimiz sertleşir, metabolizmamız yavaşlar. Kemik kitlesi nitelik olarak bozulur, bu durum osteoporoza davetiye çıkarır. Bu tarz hareketsiz bir yaşam kalori harcamasını da azaltacağı için iyi bir obezite nedeni olmaktadır. Temiz havada yürüyüş yapmak, bahçede çiçeklerle uğraşmak, aşırıya kaçmadan yaş, cinsiyet ve kondisyonumuz ile uyumlu her türlü egzersiz eklem sağlığımız için mucize etkiler sağlar.
4- Yüksek topuklar ve kötü ayakkabı seçimi : Ayak yapısına uygun ayakkabıların seçimi eklem sağlığı için önemlidir. Sürekli yüksek topuklu ayakkabıları tercih eden kadınlarda ayak, ayak bileği, diz ve bel omurgasına ait eklemlerde kronik zorlanmalara bağlı kireçlenmeler erken yaşlarda ortaya çıkmaktadır. Ayrıca yüksek topuklar bacak kaslarının uygunsuz yüklenmesine neden olur ve kısa dönemde ağrı, uzun dönemde ise kas güçsüzlüklerine neden olur. Aynı şekilde tabanı tamamen düz topuksuz ayakkabılar da ayak eklemlerimizin sağlığı için makbul olmayan ayakkabılardır. İdeal ayakkabı topuğu 3-4 cm civarında olmalıdır. Yapılan çalışmalara göre 9 cm topuklu ayakkabılar 3 cm topuklulara göre ayak eklemlerine yedi kez daha fazla stres yüklemektedir. Ayağın genel anatomisine uygun olmayan dar veya sivri burunlu ayakkabılar da ayak eklemlerinde erken dönemde ağrılı deformasyonlara neden olmaktadır. En iyi ayakkabı; içinde uzun süre rahat edebildiğimiz ayakkabıdır.
5-Kötü beslenme alışkanlıkları: Dengesiz, fastfood gıdaların tüketilmesi genel sağlık açısından olduğu gibi kemik ve eklem sağlığımız açısından da zararlıdır. Liflerden, antioksidanlardan zengin sebze ve meyve ağırlıklı bir diyet eklem sağlığı için gereklidir. Balık içerdiği yüksek omega 3 yağ asitleri nedeniyle eklemlerimizin dostudur. Gerçekten de yapılan araştırmalar eklem rahatsızlığı olan hastalarda omega 3 yağ asitlerinin ağrıyı ve yangıyı azalttığını göstermiştir. Kalsiyum, E, K ve D vitamini, folik asit içeren gıdalar da eklem dostu beslenme için olmazsa olmazlardandır. Son araştırmalar C vitamininin eklem kireçlenmelerinin tedavisindeki olumlu rolünü göstermiştir. Doktorunuzun önerisine göre alınabilecek glukozamin benzeri takviyeler de eklem sağlığınız için kuşkusuz faydalı olacaktır.
6-Sigara: Bilinen tüm zararlı etkilerinden sonra araştırmalar göstermiştir ki sigara tiryakilerinde daha küçük travmalar ile daha kolay kırıklar oluşabilmektedir. Gerçekten de sigara içmek kemik kalite ve kitlesini azaltarak osteoporoza neden olabilmektedir. Aynı şekilde sigara alışkanlığı olan hastalarda kemik ve eklem sağlığını ilgilendiren hastalıkların tedavisi de daha zor olmaktadır. Eklem sağlığımızı düşünerek bu alışkanlığa son vermek akılcı bir yol olacaktır.
Prof. Dr. Feridun Çilli
Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı